تشویق فرزندان یا پرداختن رشوه؟

«اگر خوب درس بخوانی و در امتحانات نمره خوبی کسب کنی برایت یک تبلت می خرم»، « اگر دیگر این رفتارها را تکرار نکنی برایت گوشی مدل... می خرم»،  «دانشگاه قبول بشوی بابایت قول داده برایت ماشین بخرد» و ... اگر کمی حافظه‌مان را مرور کنیم و شاید هم گوش‌هایمان را تیز، همه ما به طور قطع چنین جملاتی را شنیده‌ایم،  عباراتی که حکایت از تلاش برخی از پدران و مادران برای تربیت فرزندشان دارد، واقعیت این است که تربیت فرزندان مهمترین وظیفه‌ای است که والدین در یک خانواده بر عهده دارند. افراد برای تربیت کودک خود راههای متفاوتی را امتحان می‌کنند، برخوردهای کلامی مانند بیان اینکه دیگر دوستت ندارم، یا  محروم کردن فرد از یک فعالیت مورد علاقه حتی برخورد فیزیکی و ... از جمله رفتارهایی است که از آن به عنوان تنبیه یاد می‌شود، در این میان اما گروه دیگری از  والدین اعتقادی به تنبیه ندارند و برای تشویق در تربیت سهم بیشتری قائل هستند. برای این پدران و مادران هدیه دادن یکی از ابزارهای تشویقی است که می‌تواند کاربرد زیادی در دستیابی به این هدف داشته باشد،  شیوه‌ای که گاهی شاید نقش معکوس نیز داشته باشد و بعد از مدتی افقی که آنها در زمینه ارائه آموزش های رفتاری به فرزندشان برای خود ترسیم کرده اند تیره و تیره‌تر شود.
به عبارتی اینکه چه هدیه‌ای متناسب با چه رفتاری به کودک یا نوجوان داده شود خود موضوعی است که اگر دقت کافی به آن نشود می‌تواند حاصل تمام زحمت‌های پدر و مادر برای تربیت فرزند را نه یک شبه بلکه در جاده چند ساله آموزش به باد دهد. می‌پرسید چطور؟ در پاسخ باید گفت که امروز تشویق فرزندان در قالب هدیه دادن شکل دیگری به خود گرفته و دامنه هدایا به  وسایل ارتباط جمعی از جمله تلفن همراه، آی پد و ... گسترش یافته است. فرض کنید پدری به فرزند 10 ساله خود وعده می‌دهد که اگر رفتار به خصوصی را فراگیرد و آن را رعایت کند، یا دانش‌آموزی درس‌خوان باشد و در پایان سال نمره‌های مناسبی را در کارنامه‌اش ثبت کند، برای او تلفن همراه آن هم با بهترین و پیشرفته ترین امکانات خواهد خرید. در یک ضرب و تقسیم ساده می‌توان گفت به تناسب وضعیت افتصادی خانواده والدین باید هزینه‌ای که دهها برابر خرید یک کادو معمولی مانند کتاب بپردازند تا به وعده خود وفا کنند. تا به اینجا شاید ماجرا چندان هم بغرنج به نظر نیاید و این پدر و مادر با خود بگویند که توانسته‌اند با دادن گوشی تلفن همراه هم کودکشان را با امکانات موجود در دنیای مدرن بیشتر آشنا کنند و هم  رفتار فرزندشان را تربیت کنند. اما اتخاذ چنین شیوه‌ای در آموزش به مرور خانواده بلکه فرد را دچار چالش‌های جدی می‌کنند. دوباره به مثالی که زدیم بازگردیم، حال که کودک هدیه مورد نظر خود را گرفته است، جدا از بحث آسیب‌هایی که دادن چنین هدایایی می‌تواند در یک سن نامناسب با خود به همراه داشته باشد، گام بعدی برای آموزش یک شیوه رفتار یا برخورد آن هم با رویکرد استفاده از ابزار تشویقی چیست؟ اگر باز والدین بخواهند با استفاده از ابزارهای تشویقی این روند را شکل دهند، چه باید کرد؟ انتخاب بعدی چه خواهد بود؟ لب تاپ یا تبلت؟ شاید هم هدیه‌ای مانند ساعتی مارک‌دار که در بازار با قیمت بالا چند صد هزار تومان به مشتری عرضه می‌شود در قدم‌های بعدی که فرزندشان به دوره نوجوانی قدم می‌گذارد، خرید موتور و  خودرو جایگزین این موارد خواهد شد. توجه داشته باشید این خانواده‌ها اگر بخواهند هدیه ای ارزان قیمت به فرزند خود بدهند  شاید چندان به چشم دختر  یا پسرشان نیاید و کارکرد زیادی نداشته باشد. به این ترتیب انتخاب‌ها هر روز محدودتر وگران‌تر خواهد شد، حتی در مواردی تاثیرات معکوس خواهد داشت، به طور نمونه درصورتی که نتوانند هدیه‌ای گران تهیه کنند، به تدریج ابزار تشویق هم چندان به کارتان نخواهد آمد و در مقابل فرزندان هم واکنش مناسبی در برابر بیان چنین جملاتی که اگر این فعالیت را فراگیری یا رفتارت را به این نحو شکل دهی یا درس بخوانی به عنوان تشویق برایت هدیه‌ای خواهم خرید نخواهد داشت. متاسفانه امروزه برخی از خانواده‌ها با درست به کار نبردن اصول تربیتی به بیراهه می‌روند بدون اینکه بدانند، چه آسیب‌هایی را در روند تربیت به  فرزندان خود وارد می‌کنند. نخست اینکه حدود توقعات دختر یا پسر خود را افزایش می‌دهند، به قولی پر توقع شده که این امر تبعات منفی کوتاه مدت و بلند مدت برای فرد به همراه دارد. دوم اینکه فرزندان چنین والدینی نمی‌توانند لذت تلاش برای تهیه یا به دست آوردن یک وسیله را به درستی تجربه کنند. سوم ؛ این رفتار ها موجب خواهد شد چنین افرادی کمتر مسئولیت پذیر بوده و در قبال هر رفتاری توقع پاداش داشته باشند.
پس اگر شما پدر یا مادری هستید که تصمیم دارید به فرزندتان به عنوان تشویق هدیه گرانقیمت بدهید، بهتر است ابتدا به این موضوعات کمی فکر کنید. سخن آخر اینکه تشویق به موقع و به جا عتماد به نفس را در کودک تقویت خواهد کرد، اما فراموش نکنید که تشویق باید در برابر کارهای برجسته البته نه به صورت همیشگی به فرد ارائه شود تا اثر تربیتی خود را داشته باشد، در این صورت به نوعی رشوه گرفتن از سوی کودک تبدیل خواهد شد و کارکرد اصلی خود را از دست خواهد داد، در این شرایط فرد در مقابل توصیه یا درخواست والدین قبل از انجام می پرسد، اگر من این کار یا رفتار را انجام بدهم برای من چه وسیله ای می‌خرید؟ که این امر خود گویای از بین رفتن نقش تشویق در تربیت فرزندان خواهد بود.